DIASKEDASI.INFO

Όταν η ΑΕΚ άφηνε άφωνο τον πλανήτη, 
παίζοντας έναν αντιπολεμικό φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα
με την Παρτιζάν Βελιγραδίου, τη στιγμή που το Βελιγράδι δοκιμάζονταν από τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς
Δεν ήταν τρόπαιο, νίκη ή γκολ, αλλά η πιο ένδοξη σελίδα στην ιστορία της πιο περήφανης ελληνικής ομάδας.

Το ημερολόγιο έδειχνε Τετάρτη 7 Απριλίου 1999. Η ΑΕΚ φανέρωνε πως το ποδόσφαιρο μπορεί από ένα απλό άθλημα να μετατραπεί σε επίδειξη πολιτισμού. Τι συνέβη όμως εκείνη την μέρα; Το Βελιγράδι δοκιμάζονταν, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Σερβίας , από τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς.

Μεγάλη Τετάρτη, 7 Απριλίου 1999. Η ΑΕΚ γράφει την πιο ένδοξη σελίδα στην ιστορία της. Την πιο περήφανη. Την πιο μάγκικη. Δεν ήταν κάποιο τρόποιο, κάποια νίκη ή κάποιο τέρμα. Μπορεί το ταξίδι να ήταν για ένα φιλικό παιχνίδι, αλλά αυτό ήταν το λιγότερο. Η «κιτρινόμαυρη» αποστολή έφτανε στο Βελιγράδι εν μέσω βομβαρδισμών και έτσι γινόταν η πρώτη ομάδα παγκοσμίως που «έσπαγε» το εμπάργκο του πολέμου το '99 εναντίον της Σερβίας. Ήταν η έμπρακτη συμπαράσταση των Ελλήνων προς τον αγωνιζόμενο και δοκιμαζόμενο Σέρβικο λαό.

Η εφημερίδα «Πολίτικα» του Βελιγραδίου αναφερόμενη στο ματς της Παρτιζάν με την ΑΕΚ είχε τίτλο «Νικήσαμε τον πόλεμο δίπλα στους Έλληνες ήρωες», ενώ η εφημερίδα «Μπόρμπα» έγραφε: «Είναι Έλληνες και παραμένουν ήρωες». Ήταν μοναδικές στιγμές αλληλεγγύης και συμπαράστασης στους Γιουγκοσλάβους που δέχονται την απάνθρωπη επίθεση του ΝΑΤΟ. Οι παίκτες των δύο ομάδων φορούσαν φανέλες με ζωγραφισμένους στόχους σε ένα ματς που οι φίλαθλοι έγιναν ένα και «έκλεψαν» την παράσταση με την συμπεριφορά τους.

Το αγωνιστικό μέρος δεν είχε τόση σημασία. Άλλωστε το ματς διακόπηκε από την ειρηνική εισβολή Ελλήνων και Σέρβων φιλάθλων στον αγωνιστικό χώρο, με το σκορ 1-1. Τα γκολ πέτυχαν οι Κέτσμαν (13') και Ζουμπούλης (27'). Για την ιστορία, η Παρτιζάν του μετέπειτα προπονητή της ΑΕΚ Λιούμπισα Τουμπάκοβιτς αγωνίστηκε με τους Νταμιάνοβιτς, Κράσοβιτς, Σάβιτς, Σανόγεβιτς, Στογιάνοβιτς, Βούκοβιτς, Ιλιτς, Ιβιτς, Μπιέκοβιτς, Τόμιτς, Κίτσμαν και η Ενωση του Ολεγκ Μπλαχίν με τους Ατματσίδη (29' Μιχαηλίδη - 40' Κουρκούνα), Κοπιτσή (40' Κωστένογλου), Μπαμπούνσκι, Μιλοβάνοβιτς (42' Καψή), Τσέκολι (45' Ζήκο), Κατσαβό, Σαβέβσκι (32' Κασάπη), Μαλαδένη, Καλιτζάκη, Ζουμπούλη, Νικολαΐδη.

Ο αρχηγός της ΑΕΚ Ντέμης Νικολαϊδης εκφράζοντας όλη την ομάδα είπε χαρακτηριστικά «Δεν περιγράφονται τα συναισθήματα. Κάναμε αυτό που θέλαμε. Δώσαμε χαρά και ελπίδα σε αυτούς τους ανθρώπους που υποφέρουν από τις 24 Μαρτίου. Μακάρι να έρθει η ειρήνη, αυτό είναι το ζητούμενο. Αυτό που ζήσαμε δεν το συγκρίνω με κανέναν τίτλο, είναι διαφορετικό σαν εμπειρία από όλα τα άλλα. Όσους τίτλους κι αν πάρω δεν γίνεται σύγκριση. Ήταν ανεπανάληπτο», ενώ ο Σέρβος ποδοσφαιριστής της ΑΕΚ Μπράνκο Μιλοβάνοβιτς συγκλονισμένος από τη κίνηση της ομάδας του τόνισε «Θα μείνει για πάντα στη καρδιά όλων των Σέρβων η απόφαση της ΑΕΚ να σπάσει το εμπάργκο και εν μέσω βομβαρδισμών να βρεθεί στο Βελιγράδι. Είμαι περήφανος που ανήκω στην ΑΕΚ...». Ο Τόνι Σαβέφσκι μπορεί η πατρίδά του να είναι τα Σκόπια, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τον «άγγιξε» ο πόλεμος. Ο Σαβέφσκι δάκρυσε όταν είδε τη γέφυρα του Νόβι Σαντ κατεστραμμένη και τα κτίρια του Βελιγραδίου μισογκρεμισμένα.

«Τίγρης» και Ντέμης μπροστάρηδες.
Εμπνευστής της ιδέας του ταξιδιού ήταν ο Δημήτρης Μελισσανίδης. Στις 3 Απριλίου ο «τίγρης» μαζί με τον Πέτρο Στάθη, τον Κώστα Γενεράκη, αλλά και τον Ντέμη Νικολαΐδη δίνουν συνέντευξη Τύπου στην οποία γνωστοποιούν τις λεπτομέρειες του εγχειρήματος. Η ατάκα του Μελισσανίδη «από την αρχή είχα πει πως η συμμετοχή είναι εθελοντική. Δεν υπάρχει εγγύηση στον πόλεμο» είναι σκληρή. Αποτελούσε όμως την πραγματικότητα, καθώς μπορεί να υπήρχαν οι διαβεβαιώσεις πως οι δορυφόροι θα προστάτευαν το κομβόι των πούλμαν, όμως ουδείς είχε εμπιστοσύνη στους Αμερικανούς.

Αυτός όμως που έκανε μεγαλύτερη εντύπωση ήταν ο Ντέμης Νικολαΐδης. «Οι Ελληνες και οι Σέρβοι είναι οι μοναδικοί λαοί στα Βαλκάνια που πολέμησαν τους ναζί. Το μήνυμα είναι το εξής: Ειρήνη, κουράγιο και ελπίδα σε όσους ταλαιπωρούνται. Θέλω να καταδείξω την απέχθεια των Ελλήνων στον πόλεμο», είχε δηλώσει αποτυπώνοντας με τον καλύτερο τρόπο το πώς έβλεπε όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και οι συμπαίκτες του το όλο εγχείρημα... Το θάρρος που έδειξαν οι παίκτες της ΑΕΚ που δέχθηκαν την πρόσκληση - πρόκληση, το έδειξαν και άλλοι. Δημοσιογράφοι, άνθρωποι του πολιτικού χώρου, αλλά και απλοί φίλοι της Ενωσης δέχθηκαν να ταξιδέψουν στην εμπόλεμη ζώνη.

Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν προσπάθειες ακύρωσης της όλης προσπάθειας. Η ENIC δέχτηκε πιέσεις από το υπουργείο Αθλητισμού της Αγγλίας, προκειμένου να μη διεξαχθεί ο αγώνας, όμως απάντησε πως συμφέρον της είναι να πραγματοποιηθεί κανονικά η συνάντηση, όπως και έγινε. Στο αεροδρόμιο το παρών έδωσαν ουκ ολίγοι συμπαραστάτες της προσπάθειας της ΑΕΚ, έστω και ψυχολογικά.

Ο «τίγρης», μετά τη διεξαγωγή του αγώνα και φανερά συγκινημένος από τις στιγμές που είχε βιώσει, έλεγε: «Είμαι συγκινημένος. Αυτά που ζω είναι δύσκολο να περιγραφούν με ακρίβεια. Ολη η Γιουγκοσλαβία άνοιξε την αγκαλιά της και μας υποδέχθηκε με τη φράση «Είσαστε αδέλφια μας». Έκλαιγαν στους δρόμους ανεμίζοντας ελληνικές σημαίες. Μου έκαναν εντύπωση τα παιδιά. Βγήκαν από τα καταφύγια και ήρθαν στο γήπεδο. Μας ζητούσαν σημαίες της ΑΕΚ, μας έσφιγγαν τα χέρια, έκλαιγαν, μας έλεγαν ότι έγιναν οπαδοί της ΑΕΚ», είπε αρχικά και συνέχισε: «Σίγουρα η ΑΕΚ έδωσε την ψυχή της, ένωσε τους χτύπους της καρδιάς της με τους δοκιμαζόμενους φίλους μας Γιουγκοσλάβους. Ηταν ό,τι καλύτερο μπορούσαμε να κάνουμε».

Η αξέχαστη υποδοχή
Κόντευε μεσημέρι της 7ης Απριλίου στο Βελιγράδι όταν έφτανε η αποστολή της ΑΕΚ εκείνη ην ημέρα. Αρκετός κόσμος ήταν έξω εκείνη την ώρα και μόλις αντίκρισε τα πούλμαν με την ομάδα της Ενωσης, αλλά και τους συνοδούς, ξέσπασε σε συνθήματα. Περίπου 50 χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Ουγγαρία, έγινε η πρώτη υποδοχή της ελληνικής αποστολής από τις τοπικές σερβικές αρχές. Και οι Γιουγκοσλάβοι υποδέχθηκαν τους Ελληνες με τον παραδοσιακό τρόπο, προσφέροντας ψωμί και αλάτι, όπως δηλαδή θέλουν τα σερβικά έθιμα όταν υπάρχει υποδοχή φίλων. Ενάμισι χιλιόμετρο έξω από το Νόβισαντ, αρκετός κόσμος περίμενε τα πούλμαν. Κρατούσαν ελληνικές σημαίες και πανό που έγραφαν «Σταματήστε τον πόλεμο» και «Ο γιος μου ρωτάει γιατί».

Ο Τρούμαν υπογράφει το Σχέδιο Μάρσαλ

Στις 3 Απριλίου 1948, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, υπογράφει το Σχέδιο Μάρσαλ, σύμφωνα με το οποίο παρέχεται οικονομική βοήθεια σε χώρες της Ευρώπης, ύψους 13 δισ. δολαρίων, ενώ ταυτόχρονα διευρύνει τη ζώνη εμπορίου των ΗΠΑ. Από το σχέδιο εξαιρέθηκαν οι χώρες της σοβιετικής επιρροής.

Στις 12 Μαρτίου του 1947 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν, δεσμεύθηκε στο Κογκρέσο, ότι η χώρα του θα παρείχε γενναία οικονομική ενίσχυση στα κράτη που θα το επιθυμούσαν και θα «αντιστέκονταν σε απόπειρες καθυπόταξης από οπλισμένες μειοψηφίες ή από ξένες πιέσεις».
Το σχέδιο Μάρσαλ αποσκοπούσε αφενός στην τόνωση των ευρωπαϊκών οικονομιών τους και αφετέρου, εξυπηρετούσε άμεσα την αμερικανική εξωτερική πολιτική, που επιθυμούσε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να περιέλθουν οι χώρες αυτές, εξαιτίας ανέχειας, στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης.

Η χορήγηση της βοήθειας αυτής δεν έγινε με διμερείς διαδικασίες αλλά, με όρους που τέθηκαν από την Ουάσιγκτον. Αυτοί περιλάμβαναν την καταστολή των κομουνιστικών απειλών και την έμμεση περιστολή της ανεξαρτησίας των δικαιούχων κρατών, μιας και με όπλο το μπλοκάρισμα των πιστώσεων η αμερικανική ηγεσία μπορούσε να πιέσει τις κυβερνήσεις σε περίπτωση που αρνούνταν να ανταποκριθούν στις επιθυμίες της.

Τον Ιούλιο του 1947 ιδρύθηκε η «Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία» (OEEC), που αποσκοπούσε στη διαχείριση του Σχεδίου Μάρσαλ, ενώ το 1949 ακολούθησε η ίδρυση από τους Σοβιετικούς του «Συμβουλίου Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας (COMECON).

Η Ελλάδα και η Τουρκία

Πρώτοι παραλήπτες της βοήθειας  ήταν οι χώρες που κατά τη γνώμη της Αμερικανικής ηγεσίας κινδύνευαν άμεσα από την εξάπλωση του κομμουνισμού δηλαδή, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Την περίοδο εκείνη στην Ελλάδα, κομμουνιστές αντάρτες είχαν έρθει σε ένοπλη σύγκρουση με τη φιλομοναρχική κυβέρνηση, η οποία υποστηριζόταν από τους Βρετανούς που διατηρούσαν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις στην χώρα.

Στις 21 Φεβρουαρίου του 1947, όμως, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα διέκοπτε κάθε βοήθεια στην Ελλάδα, αδυνατώντας να επωμιστεί το βάρος. Η αμερικανική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, θεωρώντας ότι αν η Ελλάδα έπεφτε στα χέρια των κομμουνιστών, τότε όλη η Μέση Ανατολή και ένα μέρος της Βόρειας Αφρικής θα υπαγόταν στον έλεγχο της Μόσχας. Oι Αμερικανοί αντικατέστησαν τους Βρετανούς και η παρέμβαση τους αυτή κατέληξε στην επικράτηση της μοναρχικής κυβέρνησης τον Αύγουστο του 1945.

Με τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο γίνεται η αρχή του αμερικανικού παρεμβατισμού με πρόσχημα τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ο παρεμβατισμός αυτός καθόρισε, την αμερικανική εξωτερική πολιτική για τα επόμενα είκοσι χρόνια, ενώ παράλληλα αποτέλεσε και τον ακρογωνιαίο λίθο του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO) που ιδρύθηκε στις 4 Απριλίου του 1949.

Το τραμ το τελευταίο...

Οι πρώτοι τροχιόδρομοι (τραμ) εμφανίστηκαν στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1880 με ιππήλατη κίνηση. Στην πορεία η ιπποκίνηση αντικαταστάθηκε από την ατμοκίνηση και το 1906 ξεκίνησε η ηλεκτροκίνηση των συρμών στην Αθήνα. Τα πρώτα δρομολόγια του ηλεκτροκίνητου τραμ στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν το 1908 στη γραμμή Ομόνοιας - Σταθμού Λαρίσης. Με το πέρασμα του χρόνου οι γραμμές επεκτάθηκαν στην Αθήνα και στον Πειραιά σε μήκος 65 χιλιομέτρων και οι συρμοί εκσυγχρονίστηκαν.

Το 1940 αγοράστηκαν 60 μεγάλα τροχιοδρομικά οχήματα, γνωστά ως κίτρινα λόγω του χρώματός τους.
Το τραμ έπαιξε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο του 1940 μεταφέροντας τους επίστρατους στους σιδηροδρομικούς σταθμούς και το λιμάνι του Πειραιά. Μετά την Κατοχή άρχισε η φθίνουσα πορεία του (στην οποία συντέλεσε και η καταστροφή μεγάλου μέρους των συρμών από πυρκαγιά στο αμαξοστάσιο της Καλλιθέας, το 1943) και η κατάργηση ορισμένων γραμμών. Η οριστική κατάργηση του τραμ έγινε στα τέλη της δεκαετίας του '50.

Μέσα στο γενικότερο κλίμα της εποχής το τραμ κρίθηκε δυσκίνητo, θορυβώδες και εμπόδιο για την άνετη κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Η Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών, που εκμεταλευόταν τις γραμμές, εξαναγκάστηκε από τις κυβερνήσεις να τo αντικαταστήσει με τρόλλευ.

Ο Απελευθερωτικός Αγώνας της Κύπρου

Την 1η Απριλίου 1955 οι Ελληνοκύπριοι ξεσηκώθηκαν για να αποτινάξουν τον βρετανικό ζυγό, με στόχο την «Ένωσιν» με τη μητέρα-πατρίδα Ελλάδα. Ο αγώνας τους έληξε με τις «Συμφωνίες Λονδίνου - Ζυρίχης» (19 Φεβρουαρίου 1959), με τις οποίες η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος.

Το αίτημα των Ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής κατοχής στη Μεγαλόνησο και την ένωση με την Ελλάδα ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο το 1950, με το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου (το διοργάνωσε η Εκκλησία της Κύπρου και το 95,7% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα) και την εκλογή του Μακαρίου Γ' ως Αρχιεπισκόπου Κύπρου στις 20 Οκτωβρίου. Ήταν η εποχή που η αποικιοκρατία έπνεε τα λοίσθια και η μία μετά την άλλη οι κατακτημένες χώρες επιζητούσαν δυναμικά την ανεξαρτησία τους.

Οι κυβερνήσεις των Αθηνών, με την προτροπή της ελληνοκυπριακής ηγεσίας και υπό την πίεση των οργανώσεων του Κυπριακού Αγώνα στην Αθήνα, κατέβαλλαν προσπάθειες για τη διεθνοποίηση του θέματος, με διαδοχικές προσφυγές στον ΟΗΕ. Στις 10 Νοεμβρίου 1954 ο απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος «Διγενής» Γρίβας (1897-1974) φθάνει στο νησί και συγκροτεί την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), η οποία την 1η Απριλίου 1955 αναλαμβάνει δράση κατά των Βρετανών αποικιοκρατών, σηματοδοτώντας την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων. Ο γεννημένος στην Κύπρο Γρίβας είχε διατελέσει αξιωματικός του ελληνικού στρατού και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής είχε ιδρύσει την αντικομουνιστική οργάνωση «Χ», ενώ είχε λάβει ενεργό μέρος στον Εμφύλιο Πόλεμο. Πολιτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος (1913-1977), μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η έναρξη του αγώνα, όπως προαναφέρθηκε, ξεκίνησε τις βραδινές ώρες της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, στο στόχαστρο της ΕΟΚΑ βρέθηκαν εκτός από τους Άγγλους δυνάστες, οι Ελληνοκύπριοι συνεργάτες τους, οι Τουρκοκύπριοι της οργάνωσης «Ταξίμ» που επιζητούσαν «ένωση» της Κύπρου με την Τουρκία, αλλά και μέλη του ΑΚΕΛ, που οι «εθνικόφρονες» της ΕΟΚΑ τούς κατηγορούσαν ως συνεργάτες των Άγγλων. Η διαμάχη «δεξιών» και «αριστερών» στην Κύπρο για τον ρόλο του ΑΚΕΛ στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα καλά κρατεί μέχρι σήμερα.

Παρά το αίμα που χύθηκε και τους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους (Καραολής, Δημητρίου, Παλληκαρίδης, Αυξεντίου κ.ά), ο στόχος της «Ένωσης» δεν επιτεύχθηκε. Με τις συμφωνίες του Λονδίνου και της Ζυρίχης (19 Φεβρουαρίου 1959, η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κράτος την 1η Οκτωβρίου 1960.