DIASKEDASI.INFO

Σιμόν ντε Μποβουάρ
1908 – 1986

Σιμόν ντε Μποβουάρ, Γαλλίδα συγγραφέας και φεμινίστρια, σύντροφος του σπουδαίου γάλλου υπαρξιστή φιλοσόφου και πολιτικού ακτιβιστή Ζαν Πολ Σαρτρ. Το πολυδιαβασμένο βιβλίο της «Το δεύτερο φύλο» θεωρείται η βίβλος του φεμινισμού.

Η Σιμόν Λισί Ερνεστίν Μαρί Μπερτράν ντε Μποβουάρ (Simone-Lucie-Ernestine-Marie Bertrand de Beauvoir) γεννήθηκε στις 9 Ιανουαρίου του 1908 στο Παρίσι, στους κόλπους μιας ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας. Αφού έλαβε τη βασική μόρφωση σε ιδιωτικά σχολεία, σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόνη, όπου συνάντησε τον συμφοιτητή της Ζαν Πολ Σαρτρ (1905-1980), με τον οποίο δημιούργησε μία ελεύθερη σχέση, που κράτησε σε όλη τους τη ζωή. Από το 1931 έως το 1943 δίδαξε φιλοσοφία στη μέση εκπαίδευση και τον Οκτώβριο του 1945 εξέδωσε μαζί με τον Σαρτρ το μηνιαίο περιοδικό λογοτεχνικής και πολιτικής κριτικής «Temps Modernes» («Μοντέρνοι Καιροί»), με τον τίτλο του δανεισμένο από την ομώνυμη ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν.

Το 1949 εξέδωσε το φιλοσοφικό δοκίμιο «Το δεύτερο φύλο», που την έκανε διάσημη σε όλο τον κόσμο. Είναι μία εμπεριστατωμένη και φλογερή έκκληση για την κατάργηση εκείνου που αποκαλούσε μύθο του «αιώνιου θηλυκού». Τη δεκαετία του '60 το βιβλίο αυτό θεωρήθηκε ένα από τα κλασσικά έργα της φεμινιστικής λογοτεχνίας και βρισκόταν για πολλά χρόνια στη λίστα του Βατικανού με τα απαγορευμένα βιβλία (Index Librorum Prohibitorum). Η ντε Μποβουάρ υποστηρίζει ότι τα βασικά δικαιώματα του ατόμου πρέπει να στηρίζονται στην ισότητα δικαιωμάτων του άνδρα και της γυναίκας. Αυτά θεμελιώνονται στην κοινή δομή της ύπαρξής τους, ανεξάρτητα από τη σεξουαλικότητά τους.

Από το λογοτεχνικό της έργο, το οποίο μπολιάζει με τις ιδέες του Υπαρξισμού, ξεχωρίζει το μυθιστόρημα οι «Μανδαρίνοι» (1954), που κέρδισε το βραβείο Γκονκούρ. Αναφέρεται στην προσπάθεια μιας ομάδας διανοουμένων μετά τον πόλεμο να εγκαταλείψουν την κοινωνική θέση των «μανδαρίνων» (της μορφωμένης ελίτ) και να αναλάβουν πολιτική δράση.

Ένα μεγάλο μέρος του συγγραφικού της έργου είναι αφιερωμένο σε αυτοβιογραφικά κείμενα, που εκτός από το προσωπικό ενδιαφέρον, αποτελούν ένα πορτρέτο της πνευματικής ζωής της Γαλλίας, από τη δεκαετία του '30 έως τη δεκαετία του '70 («Αναμνήσεις ενός καθωσπρέπει κοριτσιού», Η δύναμη της ζωής», «Η δύναμη των πραγμάτων»). Η ντε Μποβουάρ ενδιαφέρθηκε ακόμη και για το ζήτημα των γηρατειών. Το βιβλίο της «Ένας πολύ γλυκός θάνατος» (1964) αναφέρεται στο θάνατο της μητέρας της σ’ ένα νοσοκομείο του Παρισιού. Το 1981 έγραψε το βιβλίο «Η τελετή του αποχαιρετισμού», ένα γεμάτο πόνο απολογισμό των τελευταίων χρόνων του Σαρτρ. Στην εργογραφία της περιλαμβάνονται, ακόμη, ταξιδιωτικά δοκίμια για την Κίνα και την Αμερική.

Η Σιμόν Ντε Μποβουάρ πέθανε στις 14 Απριλίου του 1986 από πνευμονία
θάφτηκε δίπλα στον Σαρτρ στο Κοιμητήριο Μονπαρνάς των Παρισίων.

Βιβλία της στα Ελληνικά
Το δεύτερο φύλο («Μεταίχμιο», «Γλάρος»)
Ένας πολύ γλυκός θάνατος («Μεταίχμιο», «Γλάρος»)
Οι αναμνήσεις μιας καθωσπρέπει κόρης («Γλάρος»)
Για μια ηθική της αμφισβήτησης («Γλάρος»)
Η μεγάλη Πορεία: Δοκίμιο για την Κίνα («Γλάρος»)
Η δύναμη των πραγμάτων» («Γλάρος»)
Η δύναμη της ζωής («Γλάρος»)
Η Καλεσμένη («Γλάρος»)
Οι Μανδαρίνοι («Γλάρος»)
Προδομένη Γυναίκα («Γλάρος»)
Πύρρος και Κινέας («Γλάρος»)
ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 30.03.2008
Ξαναδιαβάζοντας το «Δεύτερο Φύλο»

Το όνομά της συνδέθηκε αναπόσπαστα με εκείνο του Ζαν-Πολ Σαρτρ, ωστόσο η Σιμόν ντε Μποβουάρ δεν οφείλει τη διεθνή φήμη της σε αυτήν τη σχέση. Συγγραφέας με εξαιρετικές επιδόσεις στο μυθιστόρημα και στο δοκίμιο, πρωταγωνίστρια σε αγώνες με στόχους ριζοσπαστικούς για την εποχή τους, από την ανεξαρτησία της Αλγερίας και την εναντίωση στον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων, η Μποβουάρ υπήρξε μια αυτόφωτη προσωπικότητα, μια δημιουργός με έργο πολύ σημαντικό σε ποιότητα και επιρροή. Η επέτειος των εκατό χρόνων από τη γέννησή της δίνει φέτος την αφορμή για αποτιμήσεις της πνευματικής προσφοράς της όσο και για βιογραφικές αναφορές που, όπως το θέλει η εποχή, συχνά κινούνται στα όρια του σκανδαλοθηρικού.

Μια ελεύθερη ένωση
Πολλοί θέτουν το ερώτημα πόσο πραγματικά ελεύθερη ήταν η μακρόχρονη «ελεύθερη ένωση» ανάμεσα στα δύο ιερά τέρατα της γαλλικής διανόησης, πεδίο δοκιμασίας των αρχών τους για την προσωπική ανεξαρτησία. Εγιναν το πρότυπο του ζευγαριού που ζει έξω από τη σύμβαση του γάμου, τις δεσμεύσεις για πίστη και αποκλειστικότητα. Το πείραμα είχε αμφιλεγόμενα αποτελέσματα - δεν γλίτωσαν τις συγκρούσεις, τη ζήλια, τη χρησιμοποίηση τρίτων για να λύσουν δικούς τους λογαριασμούς. Κάθε άλλο παρά ανέφελη ήταν η προσωπική τους ζωή, ωστόσο παρέμειναν ενωμένοι «ώσπου να τους χωρίσει ο θάνατος» (ο Σαρτρ πέθανε το 1980, έξι χρόνια νωρίτερα από τη σύντροφό του) σε μια συντροφικότητα που, τουλάχιστον στο πνευματικό επίπεδο, αποδείχθηκε εξαιρετικά δημιουργική.

Ξεχωριστή θέση στο έργο της Μποβουάρ κατέχει το βιβλίο που θεμελίωσε θεωρητικά το φεμινιστικό κίνημα. Το «Δεύτερο Φύλο» εκδίδεται το 1949 και προκαλεί αμέσως τεράστιο ενδιαφέρον. Τα 50.000 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης εξαντλούνται μέσα σε μια βδομάδα, σχόλια ενθουσιώδη και χλευαστικά δημοσιεύονται, το Βατικανό σπεύδει να βάλει το βιβλίο στη «μαύρη λίστα».

Εγκυκλοπαίδεια της καταπίεσης
Μέσα στις 800 περίπου σελίδες του η Μποβουάρ περιγράφει μια κοινωνία που κρατάει τις γυναίκες σε θέση κατωτερότητας, στη θέση του «άλλου» που περιγράφεται με όρους αρνητικούς σε σχέση με τον άνδρα. Αναλύοντας τη γυναικεία κατάσταση μέσα από την ιστορία, τους μύθους, τις παραδόσεις, τις θρησκείες, τις βιολογικές παραμέτρους, τη λογοτεχνία, τα στάδια της ζωής όπου η γυναίκα κάνει τη «μαθητεία» της, η Μποβουάρ χαρτογράφησε με εγκυκλοπαιδικό ζήλο το σύμπαν της γυναικείας εμπειρίας.

Υποστήριξε ότι η θηλυκή ταυτότητα, όπως έχει διαμορφωθεί ιστορικά, είναι δημιούργημα της κοινωνίας και όχι αναπόδραστη φυσική αναγκαιότητα: «Δεν γεννιέσαι γυναίκα, γίνεσαι», ήταν η φράση - κλειδί της επιχειρηματολογίας της. Θεωρεί ότι η βιολογική διαφορά, που κάθε άλλο παρά την παραβλέπει, έγινε η βάση για να δικαιολογηθεί η αρσενική κυριαρχία. Αν σε κάποιες ιστορικές περιόδους η υποταγή των γυναικών υπήρξε αναγκαία για να αναπτυχθούν οι αρχαϊκές κοινωνίες, όταν αυτή η αναγκαιότητα έπαψε να υπάρχει η ιδεολογία της γυναικείας κατωτερότητας εξακολούθησε να ισχύει φτάνοντας ώς τη σημερινή εποχή.

Ακόμα και σε σύγχρονες κοινωνίες, όπου οι διακρίσεις έχουν καταργηθεί στο νομικό επίπεδο, οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν την επιλογή είτε να αιχμαλωτιστούν μέσα στη θηλυκότητά τους είτε να μεταμφιεστούν σε άφυλα υποκείμενα. Για την Μποβουάρ, η γυναίκα δεν έχει την υποχρέωση να διαλέξει ανάμεσα στην ισότητα και τη διαφορετικότητα. Εξηγώντας τι εννοεί, αναφέρει ένα παράδειγμα. Στη διάρκεια μιας θεωρητικής συζήτησης, κάποιος της είπε: «Το λέτε αυτό επειδή είστε γυναίκα». Αν εκείνη απαντούσε «Το λέω επειδή είναι αλήθεια», γράφει, θα ήταν σαν να εξαφάνιζε την ίδια την υποκειμενικότητά της, τη βιωμένη εμπειρία της. Αλλά αν έλεγε «Ναι, το λέω επειδή είμαι γυναίκα», θα έμενε φυλακισμένη στο φύλο της και θα απαρνιόταν τη δυνατότητα να πει κάτι με γενική αξία.

Υπαρξισμός και σοσιαλισμός
Εξετάζοντας το θέμα από την υπαρξιστική προοπτική -που θεμελιώνει την ανθρώπινη ταυτότητα στο σύνολο των επιλογών και των πράξεων του υποκειμένου- θέτει τον στόχο να μπορεί η γυναίκα, ως άτομο με ελεύθερη βούληση και όχι ετεροκαθοριζόμενο, να επιδιώξει την αυτοϋπέρβαση πραγματώνοντας τις δυνατότητές της. Παράλληλα, συνδέει το πρόβλημα της γυναικείας ισότητας με τα κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα: Οι πολιτικές ελευθερίες (όπως το δικαίωμα ψήφου) δεν αρκούν για να εξασφαλίσουν την ισότιμη θέση της γυναίκας εάν δεν υπάρχουν οι όροι για την υγεία, τη μόρφωση και την εργασία που εξασφαλίζει την οικονομική ανεξαρτησία της. Και βλέπει στη σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας τη βάση για να επιτευχθεί η γυναικεία χειραφέτηση

Αν και το «Δεύτερο Φύλο» έδωσε την πρώτη ύλη για το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα, η Σιμόν ντε Μποβουάρ δεν έπαιξε ιδρυτικό ρόλο στην ανάδυσή του, τη δεκαετία του '70. Εδωσε όμως όλη την υποστήριξή της στις μαχητικές φεμινίστριες του Κινήματος για την Απελευθέρωση της Γυναίκας (MLF) και συμμετείχε στις κινητοποιήσεις τους. Δημοσίευσε κείμενά τους στην επιθεώρηση Temps Modernes (που διηύθυνε μαζί με τον Σαρτρ) και δέχτηκε με καλή πίστη την κριτική τους. Στο βιβλίο της δεν είχε προβλέψει τη δυναμική εμφάνιση των κινημάτων αυτών, που έβαλαν τη σφραγίδα τους στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Το «Δεύτερο Φύλο» όμως έπαιξε ρόλο μαμής στη γέννησή τους. Και αξίζει να ξαναδιαβαστεί σήμερα.

Η φεμινιστική ουτοπία
Η ουτοπία της γυναικείας απελευθέρωσης, σε αντίθεση με άλλες ουτοπίες, φάνηκε να πραγματώνεται, σε ένα μέρος τουλάχιστον του κόσμου, βάζοντας στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τον μαχητικό φεμινισμό. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, βλέπουμε όχι μόνο να επανέρχονται σεξιστικές αντιλήψεις και πρακτικές στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες (αρκεί να σκεφτούμε το trafficking και την εξάπλωση της καταναγκαστικής πορνείας), αλλά και να σημειώνεται μια τραγική οπισθοχώρηση στις συνθήκες ζωής και στα δικαιώματα των γυναικών σε μεγάλα τμήματα του μουσουλμανικού κόσμου. Το ότι δεν αναδύεται μια αποτελεσματική αντίσταση σε αυτές τις εξελίξεις δείχνει πόσο δύσκολη είναι η κοινή δράση των γυναικών εναντίον της καταπίεσης.

Οι γυναίκες, γράφει η Μποβουάρ στον πρόλογο του Δεύτερου Φύλου, «δεν διαθέτουν δική τους ιστορία και θρησκεία, δεν έχουν σαν τους προλετάριους μια ενότητα εργασίας και συμφερόντων. Δεν υπάρχει καν μεταξύ τους η φυσική προσέγγιση του χώρου που κάνει τους μαύρους της Αμερικής, τους Εβραίους των γκέτο, τους εργάτες του Σεν Ντενί ή των εργοστασίων της Ρενό να αποτελούν ιδιαίτερη κοινότητα. Ζουν κατεσπαρμένες ανάμεσα στους άνδρες, συνδεδεμένες εξαιτίας της κατοικίας, της εργασίας, των οικονομικών συμφερόντων, της κοινωνικής τους θέσης με ορισμένους άνδρες -τον πατέρα ή τον σύζυγο- πιο στενά από ό,τι με τις άλλες γυναίκες. (…) Ο δεσμός που ενώνει τη γυναίκα με τους καταπιεστές της δεν συγκρίνεται με κανέναν άλλο».

Η Μποβουάρ επισημαίνει πόσο μεγάλα είναι τα εμπόδια στη γυναικεία αλληλεγγύη. Τα κινήματα του '70 και του '80 έδειξαν πως η υπέρβαση των εμποδίων αυτών είναι εφικτή. Οι γυναίκες έχουν αποκτήσει πλέον τη «δική τους ιστορία», στην οποία ένα από τα μεγάλα ορόσημα είναι το «Δεύτερο Φύλο».