Ευγένιος Αντωνιάδης

Ο Ευγένιος Μιχαήλ Αντωνιάδης ήταν Έλληνας παρατηρησιακός αστρονόμος που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και σταδιοδρόμησε στη Γαλλία. Γι' αυτό σε ιστοτόπους του Διαδικτύου αναφέρεται και ως Γάλλος ή ακόμα και Τούρκος αστρονόμος, όντας γεννημένος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επίσης ο Αντωνιάδης ήταν και σκακιστής, με πολλές νίκες στο ενεργητικό του. (Eugène Michel Antoniadi, Κωνσταντινούπολη, 1 Μαρτίου 1860 – 10 Φεβρουαρίου 1944)

Σπούδασε Αρχιτεκτονική και αποτύπωσε σε αρχιτεκτονικά σχέδια τον ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Έγραψε την τρίτομη μελέτη «Έκφρασις της Αγίας Σοφίας», (1907 - 1909). Απέκτησε μεγάλη φήμη ως οξυδερκέστατος παρατηρητής του πλανήτη Άρη. Την εποχή που οι περισσότεροι κορυφαίοι παρατηρητές συμφωνούσαν ότι υπήρχαν ευθύγραμμες (και άρα τεχνητές) διώρυγες πάνω στον Άρη, που διακρίνονταν ως σκούρες γραμμές, ο Αντωνιάδης, ιδίως όταν χρησιμοποίησε το μεγάλο διοπτρικό τηλεσκόπιο των 83 εκατοστών στο Αστεροσκοπείο του Μεντόν στο Παρίσι κατά την αντίθεση του Άρη του 1909, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι διώρυγες ήταν οπτική απάτη, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από τις αποστολές διαστημοπλοίων στον πλανήτη αρκετές δεκαετίες αργότερα.

Οι αμέτρητες ώρες παρατηρήσεων του Άρη που είχε πραγματοποιήσει, τον οδήγησαν στη σύνταξη του πρώτου λεπτομερούς χάρτη της επιφάνειας του «κόκκινου πλανήτη» και στην ονομασία και άλλων χαρακτηριστικών μετά από αυτά που είχε ονομάσει ο Τζιοβάνι Σκιαπαρέλι. Το έργο αυτό, που ολοκληρώθηκε από τον Ιωάννη Ε. Φωκά, οδήγησε σε ένα σύστημα ονοματολογίας για την τοπογραφία του Άρη, το οποίο τελικώς υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση, με αποτέλεσμα τα κυριότερα χαρακτηριστικά (όρη, περιοχές, κρατήρες) του Άρη να έχουν διεθνώς ελληνικά ονόματα.

Ο Ευγένιος Αντωνιάδης παρατήρησε και τους εσωτερικούς πλανήτες, την Αφροδίτη και τον Ερμή. Επεχείρησε να σχεδιάσει και ένα χάρτη του Ερμή, αλλά οι προσπάθειές του ήταν λανθασμένες καθώς βασίζονταν στην τότε επικρατούσα παραδοχή ότι ο Ερμής έστρεφε πάντα το ίδιο ημισφαίριό του προς τον Ήλιο.

Επινόησε επίσης την ομώνυμη κλίμακα για την ποιότητα του seeing, που χρησιμοποιούν ευρύτατα οι ερασιτέχνες αστρονόμοι.

Ο Ευγένιος Αντωνιάδης ήταν και σκακιστής έχοντας αντιμετωπίσει μεγάλα ονόματα της εποχής του . Η καλύτερη στιγμή του ήταν το 1907 σε τουρνουά στο Παρίσι, όπου ισοβάθμησε στην πρώτη θέση με τον πρωταθλητή σκακιού Η. Π. Α. από το 1909-1936 Φρανκ Μάρσαλ, τον οποίο είχε νικήσει. Το 1917 κατέκτησε την τρίτη θέση σε τουρνουά στο Παρίσι.

Στην Αγγλία γνώρισε την Κατερίνα Σεβαστοπούλου, που έμελλε να γίνει γυναίκα του το 1902.

Ο Αντωνιάδης άφησε επίσης ένα μνημειώδες αρχιτεκτονικό-βυζαντινολογικό έργο που δημοσιεύθηκε πρώτα το 1895. Είναι η «Αγία Σοφία, περιγραφή αρχιτεκτονική, αρχαιολογική και ιστορική της μεγάλης εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως». Είναι ο πρόδρομος ενός τρίτομου έργου που άρχισε να εκδίδεται το 1907 – 1909. Ήταν το αποτέλεσμα της αγάπης και των μελετών του για το Βυζάντιο. Μελετών που τον ανέδειξαν σε σημαίνοντα βυζαντινολόγο, που αναδύθηκε αυτοδημιούργητος μέσα από τις προγονικές καταβολές του. Νεαρός αρχιτέκτονας ακόμη αλλά και αργότερα, κάθε φορά που άφηνε για λίγο την Ευρώπη και επισκεπτόταν την γενέτειρά του μελετούσε συστηματικά την Αγία Σοφία, την ιστορία και την εξέλιξή της, από την πρώτη θεμελίωση του ναού ως την οριστική διαμόρφωσή του, ν’ αποτυπώσει με όλες τις λεπτομέρειες το πολυδαίδαλο κτιριακό συγκρότημα, τα γλυπτά, τα μωσαϊκά, τα πάντα, ν’ αναπαραστήσει το πολυθρύλητο μνημείο σε όλο το μεγαλείο και να προβεί σε μια συνολική και εξαντλητική παρουσίασή του.

Το 1904 με άδεια του ίδιου του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’ πέτυχε την έκδοση ειδικού Σουλτανικού Διατάγματος (ιραδέ), που του επέτρεψε να επεκτείνει τις έρευνές του, να εισχωρήσει στα άδυτα του ιερού τεμένους και να μην αφήσει τίποτα ανεξερεύνητο. Το 1905 παρουσίασε τα πρώτα αρχιτεκτονικά σχέδια σε λιθογραφικούς πίνακες μεγάλου σχήματος, που τους τύπωσε με δικές του δαπάνες στο Παρίσι. Είχαν περάσει δέκα ολόκληρα χρόνια από το 1895, οπότε είχε ετοιμάσει το πρώτο χειρόγραφο του έργου του. Τον επόμενο χρόνο (1906) τύπωσε επίσης στο Παρίσι μια δεύτερη σειρά πινάκων. Αλλά το 1907 βρέθηκε ο μαικήνας που ανελάμβανε τις δαπάνες για τη συνολική έκδοση του έργου. Ήταν ο Γρηγόριος Μαρασλής (1831-1907), ο γνωστός εθνικός ευεργέτης από την Οδησσό, που χρηματοδοτούσε τις ανεπανάληπτες εκείνες εκδόσεις της «Βιβλιοθήκης Μαρασλή». Ο Αντωνιάδης βρήκε τώρα όλες τις εκδοτικές δυνατότητες που ονειρευόταν για το τρίτομο μνημειώδες έργο του.

Πέθανε στη Γαλλία το 1944 σε ηλικία 84 ετών. Έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις από Ακαδημίες και επιστημονικές εταιρείες της Γαλλίας, της Αγγλίας και άλλων χωρών.

Το έργο επανεκδόθηκε το 1983 με τον τίτλο «Έκφρασις της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως» από τις εκδόσεις Β. Γρηγοριάδου.

Ονομάστηκαν προς τιμή του
Ο κρατήρας Αντωνιάδης στον Άρη.
Ο κρατήρας Αντωνιάδη (Antoniadi) στο νότιο ημισφαίριο της Σελήνης.

Πληροφορίες: el.wikipedia.org