DIASKEDASI.INFO

Η διασκέδαση On Line

Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Δραγάσης Παλαιολόγος, ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας, ως μέλος της δυναστείας των Παλαιολόγων, από το 1449 έως το θάνατό του κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)

Palaiologos-2

Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ο Κωνσταντῖνος ΙΑ' Δραγάσης Παλαιολόγος ήταν ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας, ως μέλος της δυναστείας των Παλαιολόγων, από το 1449 έως το θάνατό του κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). (8 Φεβρουαρίου 1405 - 29 Μαΐου 1453)

Η ηρωική αντίστασή του κατά των Οθωμανών, σφράγισε τις ύστατες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας περνώντας ο ίδιος στη σφαίρα του θρύλου, του μύθου και της φαντασίας. Είναι εθνομάρτυρας και αποκαλείται συχνά και ανεπίσημα ως «εθνικός ήρωας», αν και δεν έχει ανακηρυχθεί άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ήταν υιός του ΜανοPalaiologos 1υήλ Β΄ Παλαιολόγου, αυτοκράτορα των Ρωμαίων (1391-1425) και της Ελένης Δραγάτση (Jelena Dragas).

Ο πατέρας του ήταν υιός του Ιωάννου Ε΄  και της Ελένης Καντακουζηνής, κόρης του Ιωάννη ΣΤ΄.

Η μητέρα του ήταν κόρη του Σέρβου άρχοντα των Σερρών Κωνσταντίνου Δραγάτση 5ου απογόνου του Μιχαήλ Η´ και 4ου απογόνου του Θεοδώρου Μετοχίτου.

Ο Κωνσταντίνος ήταν νεότερος αδελφός τού αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου (1425-1448) και του Θεοδώρου Β´ Παλαιολόγου δεσπότη του Μωρέως (1407-1443).

Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1405. Αν και συχνά αναφέρεται ως πορφυρογέννητος, γνωρίζουμε ελάχιστα για την παιδική ηλικία του. Επίσης για τη φυσική του εμφάνιση δεν γνωρίζουμε τίποτα. Σε νεαρή ηλικία εκπαιδεύτηκε στο κυνήγι, την ιππασία και την πολεμική τέχνη.
Τον Νοέμβριο του 1423, όταν ο αδελφός του Ιωάννης η´ ταξίδεψε στη Βενετία και στην Ουγγαρία για αναζήτηση βοήθειας, όρισε τον Κωνσταντίνο ως αντιβασιλέα στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας έτσι την πρώτη του επαφή με θέση εξουσίας.
Του δόθηκε επίσης ο τίτλος του Δεσπότη και του παραχωρήθηκε μια περιοχή εκτεινόμενη κατά μήκος των δυτικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας από την πόλη Μεσημβρία στον Βορρά μέχρι τον Δέρκο στον Νότο.

Δεσπότης του Μυστρά
Από το 1423 σημειώθηκαν κάποιες πρώτες κινήσεις τοποθέτησης του Κωνσταντίνου ως Δεσπότη στον Μυστρά: ο αδελφός του Ιωάννη Η´, Δεσπότης Θεόδωρος Β´, ήθελε να αποσυρθεί με σκοπό να μονάσει, αλλά τελικά μεταπείστηκε να παραμείνει. Πείστηκε όμως να παραχωρήσει ο ίδιος στον αδελφό του Κωνσταντίνο ικανό μέρος εδαφών, όπως το λιμάνι της Βοστίτσας, αρκετές κωμοπόλεις και φρούρια στη Λακωνία, την Καλαμάτα και τη Μεσσηνία. Αρχικά η βάση του ήταν η Γλαρέντζα.

Τον Ιούλιο του 1428 οι τρεις αδελφοί ενώθηκαν για να καταλάβουν την Πάτρα, αλλά τελικά οι πολιορκούμενοι δέχθηκαν να καταβάλουν ετήσιο φόρο υποτέλειας. Αργότερα συμμετείχε και στη δεύτερη απόπειρα πολιορκίας της Πάτρας, τον Μάρτιο του 1429, κατά την οποία γλίτωσε τον θάνατο ή την αιχμαλωσία. Τελικά την κατέλαβε, αλλά τον Μάρτιο του 1432 συμφώνησε με τον νεότερο αδελφό του Θωμά (επίσης Δεσπότη από το 1430) να ανταλλάξουν τις περιοχές τους και ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε στα Καλάβρυτα πρώην έδρα του Θωμά. Για να αντισταθμίσει την Βενετική επιρροή προσέγγισε την κοινότητα της Ραγούζα που κι αυτή ενδιαφερόταν να αποκτήσει εμπορικά προνόμια αλλά τελικά δεν συμφώνησαν. Στα 1436 ο Κωνσταντίνος με τον αδελφό του Θεόδωρο Β´ έρχονται στην Κωνσταντινούπολη για να συζητήσουν με τον μεγαλύτερο αδελφό τους Ιωάννη Η´ για το ποιος θα τον αντικαταστήσει.

Τελικά επιλέχθηκε να διοριστεί ως συν-Αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος, επειδή ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος θα αναχωρούσε για την Ιταλία, κάτι που έδειχνε ποιος προκρινόταν για διάδοχος του θρόνου. Ο Κωνσταντίνος μετέβη στην πρωτεύουσα επιβιβαζόμενος στην Κάρυστο της Εύβοιας σε ένα από τα πλοία που έστειλε ο Πάπας Ευγένιος Δ´ από την Κρήτη με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Οι ευθύνες του Κωνσταντίνου ως αντιβασιλέα έληξαν τον Φεβρουάριο του 1440 όταν επέστρεψε ο αδελφός του από την Ιταλία. Καθυστέρησε όμως να επιστρέψει στον Μωρέα επειδή σκεπτόταν να ξαναπαντρευτεί. Τελικά νυμφεύθηκε την Αικατερίνη Γκαττιλούζι και γύρισε στον Μωρέα τον Σεπτέμβριο του 1441.

Τον Ιούλιο του 1442 αναχώρησε εκ νέου από τον Μυστρά με σκοπό να βοηθήσει τον αδελφό του στην Κωνσταντινούπολη επειδή την πολιορκούσαν ο Δημήτριος Παλαιολόγος με τους Τούρκους. Περνώντας από την Λήμνο για να πάρει την γυναίκα του, εγκλωβίστηκε από τον Τουρκικό στόλο. Αν και οι Βενετοί έστειλαν στόλο για να τον πάρουν, τελικά κατόρθωσε να φθάσει τον Νοέμβριο του ίδιου έτους στην Κωνσταντινούπολη.

Τον Ιούνιο του 1443 ο αδελφός του Θεόδωρος από τον Μυστρά του πρότεινε να του δώσει το Δεσποτάτο και να πάρει τη Σηλυμβρία. Τελικά τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε δεσπότης του Μυστρά. Ως φιλενωτικός είχε και την εκτίμηση της Ρώμης. Αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική και στρατιωτική αναδιοργάνωση του δεσποτάτου, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Πελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής. Οικοδόμησε τα τείχη του Εξαμιλίου στον Ισθμό της Πελοποννήσου και επέκτεινε το δεσποτάτο του κατακτώντας τη Βοιωτία και τη Φωκίδα. Όμως ο Μουράτ Β΄ οργάνωσε μια μεγάλη εκστρατεία εναντίον του. Κατέστρεψε το φρούριο στο Εξαμίλιο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη και να γίνει φόρου υποτελής στον Σουλτάνο.

ΑυτοκράτοραςKonstantinos Palaiologos
Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Η΄, οι δυνητικοί διάδοχοι του θρόνου της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Κωνσταντίνος και τα μικρότερα αδέλφια του Δημήτριος και Θωμάς, όμως ο Κωνσταντίνος ήταν ο πιο ευνοημένος του τελευταίου αυτοκράτορα και το είχε δηλώσει λίγο πριν αποβιώσει.

Αυτό επιθυμούσε και η μητέρα του Ελένη Δραγάτση. Η Αυτοκράτειρα έστειλε τον Αλέξιο Φιλανθρωπηνό Λάσκαρι, τον Μανουήλ Παλαιολόγο Ίαγρο και τον Θωμά Παλαιολόγο για να αναγγείλουν δημόσια και να στέψουν το νέο Αυτοκράτορα.

Έτσι στέφθηκε αυτοκράτορας στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου 1449) Εκκλησιαστική τελετή στέψης στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη δεν έγινε ποτέ, διότι ο Κωνσταντίνος δεν απέρριπτε την ένωση και κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την εξέγερση των ανθενωτικών.

Αρχικά απευθύνθηκε στον Βενετό διοικητή των Χανίων για να του παραχωρήσει πλοίο για να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, αλλά τελικά έφτασε στις 12 Μαρτίου 1449 με καταλανικό πλοίο.

Η βασιλεία του διήρκεσε τέσσερα χρόνια, τέσσερις μήνες και εικοσιτέσερις ημέρες. Μεταξύ των πρώτων ενεργειών του ήταν η δρομολόγηση ανακωχής με τους Τούρκους και ο προσεταιρισμός της ανθενωτικής παράταξης.

Στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησής του ζήτησε να αυξηθούν οι φόροι στα εισαγόμενα από τους Βενετούς προϊόντα κι εκείνοι αναζήτησαν σύμμαχο στον Μωάμεθ Β'.

Ο θάνατος του Κωνσταντίνου
Οι σύγχρονες πηγές των γεγονότων της Άλωσης διαφέρουν ως προς την μαρτυρία τους σχετικά με την τύχη του Αυτοκράτορα. Μερικές δεν κάνουν καμία αναφορά στον θανάτό του, άλλες καταγράφουν απλώς ό,τι σκοτώθηκε μαχόμενος. Λίγες υποστηρίζουν ότι διέφυγε.

Ο Αρχιεπίσκοπος Λεονάρδος της Χίου αναφέρει πως ο Κωνσταντίνος ζήτησε από τους αξιωματικούς του να τον σκοτώσει κι επειδή όλοι αρνούνταν ανακατεύτηκε μέσα στο στο γενικό μακελειό και σκοτώθηκε ποδοπατούμενος.

Ο Βενετός Νικολό Μπάρμπαρο επαναλαμβάνει την ικεσία του Κωνσταντίνου για να τον θανατώσουν, αλλά αναφέρει πως το σώμα του εθέαθη μεταξύ των πτωμάτων και πως φημολογείτο πως κρεμάστηκε.

Ο Καρδινάλιος Ισίδωρος αναφέρει πως έπεσε μαχόμενος στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, ενώ το κεφάλι του αποκόπηκε και δωρήθηκε στον Μωέμεθ. Αυτό επανέλαβε οι Δούκας και Χαλκοκονδύλης, ενώ ο Βενετός Ιάκωβος Τεντάλι λέει πως το ίσως χάθηκε το κεφάλι του. Ο Κωνσταντίνος Μιχαήλοβιτς της Οστρόβιτσα στα απομνημονεύματά του αναφέρει πως αφού σκοτώθηκε σε ρείγμα του τείχους, το κεφάλι του αποκόπηκε από ένα γενίτσαρο ονόματι Σαριέλλη που το δώρησε στον Σουλτάνο. Για τους Τούρκους χρονογράφους και ιστορικούς ο τελευταίος Βυζαντινός Αυτοκράτορας πανικόβλητος τράπηκε σε φυγή, αλλά μετά από συμπλοκή τελικά αποκεφαλίστηκε.

Ο Βενετός Νικόλαος Σαγκουντίνο αναφέρει πως ο Ιουστινιάνη διαπιστώνοντας το μάταιο της άμυνας του ζήτησε να διαφύγει ασφαλώς, αλλά εκείνος αρνήθηκε θέλοντας να πεθάνει μαζί με την αυτοκρατορία του. Γενικά ομοφώνως οι πηγές αναφέρουν πως σκοτώθηκε και το πτώμα του που βρέθηκε αποκεφαλίστηκε. Τρεις μόνο πηγές αναφέρουν πως διέφυγε από την πόλη: ο Σαμίλε ή Σαμουήλ, Έλληνας επίσκοπος, ο Αρμένιος ποιητής Αβραάμ Αγκύρας και ο Νίκολα ντελα Τούτσια.

Ο Αινείας Σύλβιος, κατοπινός Πάπας Πίος Β' αναφέρει πως εγκατέλειψε τη θέση του από δειλία, μα τελικά σκοτώθηκε. Ίσως αναπαράγει ψευδή πληροφορία από τους Σέρβους που την άντλησαν από τους Τούρκους, στο πλευρό των οποίων πολεμούσαν. Για τον τόπο θανάτου του αναφέρεται το ρήγμα του τείχους, κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, ή η Χρυσή Πύλη. Όπως επισημαίνει και ο Ντόναλντ Νίκολ, «η αφθονία αλληλοσυγκρουόμενων μαρτυριών καθιστά αδύνατον το να βεβαιωθεί κανείς σχετικά με τον τόπο και τον τρόπο θανάτου του Κωνσταντίνου».

Σύζυγοι και υποψήφιες σύζυγοι
Η πρώτη του σύζυγος ήταν η Μανταλένα Τόκκο, ανηψιά του Καρόλου Α΄ Τόκκου Δεσπότη της Ηπείρου η οποία, μετά το γάμο τους την 1η Ιουλίου 1428 σε μια τελετή κοντά στην Πάτρα, έγινε ορθόδοξη και άλλαξε το όνομά της σε Θεοδώρα. Πέθανε στο Στάμερο της Ηλείας τον Νοέμβριο του 1429. Η νεκρή ενταφιάστηκε στην Γλαρέντζα, αλλά αργότερα μεταφέρθηκε το λείψανό της στο ναό του Ζωοδότη Χριστού στον Μυστρά. Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Κατερίνα Γκαττιλούζιο, κόρη του Ντορίνο Α΄ Γκαττιλούζι αυθέντη της Λέσβου, την οποία νυμφεύθηκε στην πόλη της Μυτιλήνης τον Αύγουστο του 1441, αλλά την άφησε στον πατέρα της αναχωρώντας για τον Μυστρά. Η Κατερίνα αρρώστησε και πέθανε τον Αύγουστο του 1442. Ετάφηκε στο Παλαιόκαστρο της Λήμνου.

Η αναζήτηση συζύγου με σκοπό την διαιώνιση της Παλαιολόγειας δυναστείας είχε απασχολήσει τον Κωνσταντίνο ΙΑ´ από τότε που ήταν στον Μυστρά. Είχε στείλει απεσταλμένο στον βασιλιά Αλφόνσο Ε´ της Αραγωνίας με σκοπό τη σύναψη συμμαχίας μέσω γάμου. Μια πρόταση αφορούσε το γάμο με την Βεατρίκη, κόρη του Πέντρο, αδελφού του Αλφόνσου Ε´. Επίσης γι' αυτό το σκοπό πήγε απεσταλμένος στο Βασίλειο της Γεωργίας και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ο Σφραντζής επίσης είχε την ιδέα να νυμφευθεί ο Κωνσταντίνος τη θετή μητέρα του Μωέμεθ Β´, την χήρα του Μουράτ, την Μαρία ή Μάρα Μπράνκοβιτς, κόρη του Σέρβου Δεσπότη Γεωργίου Μπράνκοβιτς, ο οποίος και βολιδοσκοπήθηκε. Όμως η ίδια η Μαρία δεν ήθελε. Τελικά ο Κωνσταντίνος πέθανε χήρος και χωρίς απογόνους.

Απεικονίσεις του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου
Σε δύο σφραγίδες εγγράφων που έχουν φτάσει μέχρι την εποχή μας υπάρχουν προσωπογραφίες του Κωνσταντίνου. Πρόκειται στη μια περίπτωση, για σφραγίδα χρυσόβουλλου προς την Κοινότητα της Ραγούζας και σήμερα είναι στο Ντουμπρόβνικ. Η άλλη, είναι σε επιστολή προς τον Μπόρσο ντ' Έστε, Μαρκήσιο της Φερράρα. Και στις δύο απεικονίζεται σε ηλικία άνω των 45 ετών. Δεν είναι ρεαλιστικές, αλλά απεικονίζουν ένα γενειοφόρο Αυτοκράτορα.

Το 1974 ανακαλύφθηκε ένα νόμισμα με προχειροφτιαγμένη προτομή γενειοφόρου Αυτοκράτορα. Ένα χειρόγραφο του 15ου αι. του Βυζαντινού Χρονικού του Ζωναρά, που βρίσκεται στην Biblioteca Estense στην Μοντένα, είναι διακοσμημένο με μικροσκοπικά πορτραίτα κεφαλής όλων των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.
Μεταξύ αυτών απεικονίζεται και ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος: εικονίζεται ένας στρογγυλοπρόσωπος άνδρας με γενειάδα κοντύτερη από εκείνη του αδελφού του Ιωάννη Η´ και αρκετά λιγότερη πυκνή από τη γενειάδα του πατέρα του Μανουήλ Β´.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος των θρύλων

Θρύλοι για την οικογενειακή του κατάσταση
Από τις Σλαβικές εκδοχές του Ημερολογίου του Νέστορα Ισκεντέρ, διαδόθηκε ο θρύλος πως ο Κωνσταντινος άφησε μια χήρα Αυτοκράτειρα και έναν γιο ή κόρες. Ο ίδιος θρύλος επαναλαμβάνεται σε επιστολή προς τον Πάπα Νικόλαο Ε´ από τον Αινεία Σύλβιο, ο οποίος αναφέρει πως ο Μωέμεθ Β´ ζήτησε να του φέρουν τη σύζυγο και τις κόρες του τελευταίου βυζαντινού Αυτοκράτορα με σκοπό να τις ατιμάσει και να τις δολοφονήσει. Επίσης πως ο γιος διέφυγε στο Πέραν (Γαλατά). Ο Γάλλος Ματιέ ντε Κουσσύ αναπαράγει την ίδια πληροφορία περί της συζύγου του Αυτοκράτορα και ο Μεγάλος Λογοθέτης Ιέρακας επίσης, δια του οποίου περνά στο Ελληνικό χρονικό των Σουλτάνων και στον Μαρτίνο Κρούσιο. Για άλλους ιστορικούς είχε λογοδοθεί με την Άννα Παλαιολογίνα, κόρη του Μεγάλου Δούκα Λουκά Νοταρά, όμως αυτή ζούσε στην Ιταλία πριν το 1453. Για Τούρκους χρονογράφους είχε αρραβωνιστεί μια κόρη του Βασιλιά της Γαλλίας, κάτι που επίσης δεν ισχύει.

Θρύλοι για τον τόπο ταφής του
Ο Θεόδωρος Σπανδωνής ή Σπαντουνίνο αναφέρει πως το πτώμα του αναζητήθηκε από τον Μωάμεθ και όταν το βρήκε τον θρήνησε και τον έθαψε, αλλά κατά τον Σπανδωνή δεν υπάρχει πουθενά ο τάφος του στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μακάριος Μελισσηνός αναφέρει πως ετάφηκε στην Αγία Σοφία, κάτι που απορρίπτεται ως μυθώδες. Ο Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει ως τόπο ταφής του τη μονή της Περιβλέπτου, αλλά εκεί έχει θαφτεί ένας προγενέστερος Αυτοκράτορας. Τούρκος ιστορικός του 19ου αιώνα λέει πως ετάφηκε στο Μπαλουκλί, στη μονή της Ζωοδόχου Πηγής.

Ο Πατριάρχης Κωνστάντιος του Σινά αναφέρει πως Τούρκοι ιμάμηδες και χριστιανοί επισκέπτονταν το τέμενος Γκιουλ Καμί, τον πρώην ναό της Αγίας Θεοδοσίας, ως τόπο ταφής του Κωνσταντίνου. Τέλος Τούρκοι διέδιδαν πως ετάφη στο Βέφα Μεϊντάν, αλλά μάλλον εκεί ήταν θαμμένος κάποιος δερβίσης ή Τούρκος στρατιώτης που εκτελέστηκε από τον Σουλτάνο επειδή σκότωσε τον Αυτοκράτορα και δεν τον συνέλαβε ζωντανό. Τέλος άλλη παράδοση αναφέρει πως ετάφτη στον ναό των Αγίων Αποστόλων, αλλά μεταφέρθηκε αργότερα το σώμα του στο Γκιουλ Τζαμί. Πιθανώς ετάφη σε έναν κοινό τάφο μαζί με τους ένοπλους συντρόφους τους και τους εχθρούς του.

Θρύλοι για το ότι δεν πέθανε
Ο θρύλος πως τελικά δεν πέθανε και πως θα επέστρεφε καλλιεργήθηκε από τα πρώτα χρόνια της Άλωσης: στο ποίημα Άλωση της Πόλης του ψευδο-Γεωργιλλά ο Μωέμεθ έψαξε να βρει το πτώμα του νεκρού Παλαιολόγου χωρίς να το εντοπίσει. Στο Ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης ικετεύονται οι Κρήτες στρατιώτες να του κόψουν το κεφάλι και να το μεταφέρουν στην Κρήτη για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.

Θρύλοι για το ξίφος του
Τον 19ο αιώνα ένας Ιταλός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη συγκέντρωσε μια ιδιωτική συλλογή όπλων και πανοπλιών, που την εξέθεσε αργότερα στο Τορίνο. Ανάμεσα στα αντικείμενα ήταν κι ένα ξίφος σκαλισμένο με Χριστιανικές φιγούρες και με ελληνιστί αφιέρωση σε έναν Αυτοκράτορα ονόματι Κωνσταντίνο. Το 1857 ο Γάλλος Βικτόρ Λανγκλουά το εξέτασε και αποφάνθηκε πως ήταν το ξίφος του Κωνσταντίνου, προερχόμενο από τον τάφο του Μωάμεθ Β´.