DIASKEDASI.INFO

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
1714 – 1779

Έλληνόρθοδοξος ιερομόναχος, ιερομάρτυρας, ισαπόστολος και εθνεγέρτης.

Υπήρξε η πλέον δραστήρια και επιβλητική φυσιογνωμία του νεοελληνικού Μαρτυρολογίου. Η μνήμη του παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα.

Το βαφτιστικό του όνομα ήταν Κώνστας και γεννήθηκε στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας το 1714 από γονείς θεοσεβούμενους.

Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο ιεροδιδασκαλείο του Γεράσιμου Λύτσικα στη Σιγδίτσα Φωκίδας και στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα στη Μονή της Αγίας Παρασκευής στα Βραγγιανά των Αγράφων.

Μόλις τελείωσε το σχολείο δούλεψε ως δάσκαλος στην ευρύτερη περιοχή της Ναυπακτίας και μόλις ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιο Όρος ήταν από τους πρώτους σπουδαστές της.

Παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, με δασκάλους τον Παναγιώτη Παλαμά, τον Ευγένιο Βούλγαρη και το Νικόλαο Τζαρτζούλη και μελέτησε σε βάθος την Αγία Γραφή και το έργο των Πατέρων της Εκκλησίας.

Το 1759 ενδύθηκε το μοναχικό σχήμα στη Μονή του Αγίου Φιλοθέου κι έλαβε το όνομα Κοσμάς. Μετ’ ολίγον χειροτονήθηκε ιερέας.

Τον επόμενο χρόνο, με την προτροπή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σωφρονίου Β’, ο οποίος είχε εκτιμήσει τις αρετές και το δυναμικό του χαρακτήρα, ξεκίνησε το ιεραποστολικό του έργο στο υπόδουλο έθνος, το οποίο συνέχισε αδιάλειπτα για είκοσι χρόνια και επισφράγισε με το μαρτύριό του.

Ο πατρο-Κοσμάς πραγματοποίησε τέσσερις μεγάλες περιοδείες σε διάφορες περιοχές του Ελληνισμού, από την Κωνσταντινούπολη ως την Πελοπόννησο και από τα νησιά του Αιγαίου ως την Αλβανία. Κήρυττε το λόγο του Θεού σε γλώσσα απλή και κατανοητή, ενώ παράλληλα ενίσχυε το φρόνημα του υπόδουλου γένους στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Απ’ όπου περνούσε πλήθος πιστών «ραγιάδων» τον άκουγε με πολλή προσοχή. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που είπε κάποτε στην ομιλία του σ’ ένα χωριό:
Ήρθα στο χωριό σας να σας κηρύξω τον λόγο του Θεού. Δίκαιο, λοιπόν, είναι να με πληρώσετε για τον κόπο μου. Όχι, όμως, με χρήματα, γιατί τι να τα κάνω; Η πληρωμή μου είναι να βάλετε τα λόγια του Θεού στην καρδιά σας για να κερδίσετε την αιώνια ζωή.

Ο φλογερός ιερωμένος προέτρεπε να ιδρύουν σχολεία και εκκλησίες, γιατί θεωρούσε το σχολείο θεμέλιο για τη θρησκευτική και ηθική αναγέννηση των Ελλήνων. «Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχης ελληνικόν σχολείον εις την χώρα σου, παρά να έχης βρύσες και ποτάμια» έλεγε. Κατέκρινε όσους Έλληνες μιλούσαν βλάχικα ή αρβανίτικα και τους προέτρεπε να μαθαίνουν στα παιδιά τους Ελληνικά, γιατί «και η εκκλησία μας είναι εις την Ελληνικήν». Από επιστολή του προς τον αδελφόν του Χρύσανθο πληροφορούμαστε ότι ίδρυσε 10 ελληνικά σχολεία της αρχαίας ελληνικής διαλέκτου και 200 δημοτικά σχολεία.

Ο Κοσμάς κήρυττε την εμμονή στην ορθόδοξη πίστη. Η αγάπη προς τον Θεό και η αγάπη προς τον πλησίον είναι οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρεφόταν περισσότερο η διδασκαλία του. «Καθώς ένα χελιδόνι χρειάζεται δύο πτέρυγας δια να πετά εις τον αέρα, ούτω και ημείς χρειαζόμεθα αυτάς τα δύο αγάπας, διότι χωρίς αυτών είναι αδύνατον να σωθώμεν» έλεγε.

Η αγάπη και η ευλάβεια προς τον Θεό έπρεπε να εκδηλώνεται και με την τήρηση της Κυριακής αργίας, την οποία όμως κατέλυαν οι Εβραίοι με τα παζάρια. Γι’ αυτό το λόγο κατά τα τελευταία χρόνια της δράσης του επιτέθηκε με ασυνήθιστη οξύτητα εναντίον τους. «Δέκα χιλιάδες χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσον. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατόν μου και ένας όχι» έγραφε στον αδελφό του Χρύσανθο.

Ο πατροΚοσμάς με το κήρυγμά του προκάλεσε την οργή των Εβραίων της Ηπείρου, οι οποίοι τον διέβαλαν ως όργανο των Ρώσων και υποκινητή επανάστασης των χριστιανών εναντίον του οθωμανικού κράτους στον πασά της περιοχής.

Έτσι, καθώς κήρυττε το λόγο του Θεού στο χωριό Κολικόντασι του Βερατίου (σημερινό Μπεράτι Αλβανίας) συνελήφθη στις 23 Αυγούστου 1779 με εντολή του τοπικού ηγεμόνα Κουρτ Πασά και την επομένη κρεμάστηκε από δέντρο στις όχθες του ποταμού Άψου.
Το σώμα του ρίχτηκε στο ποτάμι, απ’ όπου το ανέσυρε ο εφημέριος του χωριού και το έθαψε.

Τον χαρακτήρα του κηρύγματός του δείχνουν οι «Διδαχές» του, όσες διασώθηκαν από τους μαθητές του, οι οποίοι τον ακολουθούσαν στις διάφορες περιοδείες του και κρατούσαν σημειώσεις. Ο Κοσμάς είναι γνωστός στις μέρες μας και για τις προφητείες του.

Από τις πολλές προφητείες του, που διασώζονται, άλλες αναφέρονται στην απελευθέρωση του Γένους, άλλες στο μέλλον προσώπων και πόλεων, άλλες στο μέλλον της ανθρωπότητας και άλλες στις καταπληκτικές εφευρέσεις της επιστήμης. Αναφέρουμε τις πιο γνωστές:

«Το ποθούμενον θα γίνη στην τρίτη γενεά. Θα το ιδούν τα εγγόνια σας». Πράγματι, η γενιά του 1821 υπήρξε η τρίτη από την εποχή του Κοσμά.
«Πότε θα ‘ρθή το ποθούμενον;» ρώτησαν τον Κοσμά στα Τσαραπλανά της Ηπείρου. «Όταν θα σμίξουν αυτά» απάντησε εκείνος, δείχνοντας δύο μικρά δέντρα. Αυτά, τελικά, μεγάλωσαν κι ενώθηκαν το 1912, χρονιά των Βαλκανικών Πολέμων.
Θα έλθη καιρός που θα διευθύνουν τον κόσμον τα άλαλα και τα μπάλαλα», εννοώντας τα άψυχα μηχανήματα των διαφόρων εφευρέσεων».

«Θα ‘ρθή καιρός που οι άνθρωποι θα μιλούν από ένα μακρυνό μέρος σε άλλο, σαν νά ‘ναι σε πλαγινά δωμάτια».
«Θα δήτε να πετάνε άνθρωποι στον ουρανό σαν μαυροπούλια και να ρίχνουν φωτιά στον κόσμο».
Στις 20 Απριλίου 1961, το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ανακήρυξε τον Κοσμά τον Αιτωλό Άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και όρισε η μνήμη του να εορτάζεται στις 24 Αυγούστου, ημέρα του μαρτυρίου του.

Κοσμάς ο Αιτωλός ο Άγιος των σκλάβων και της Ελευθερίας… Του Γεώργιου Γιαννάκη

«Στο Μέγα δέντρο ξεκινά στο Καλαντάσι αγιάζει,
Χτίζει σχολεία, χτίζει εκκλησιές χτίζει τη Ρωμιοσύνη
Πατέρ Κοσμά σαν να ήταν χθες το κήρυγμα σουαχάζει
στη Ρούμελη,στην Ήπειρο, στην απεραντοσύνη».

Ο Γ. Αθάνας μέσα στους ολίγους αυτούς στίχους περικλείει κατά επιγραμματικό τρόπο τη ζωή και τη δράση του ιερομόναχου Κοσμά του Αιτωλού, ενός φλογερού κοινωνικού αναμορφωτή και Μεγάλου διδασκάλου του γένους, ενός «Εθνεγέρτη» αλλά και ενός μάρτυρα της ορθοδοξίας από το θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν διακόσια είκοσι οκτώ χρόνια.

Ο Ακαδημαϊκός Αθανάσιος Πετσάλης τον αποκαλεί φλογερό απόστολο της Ορθοδοξίας και ένθεο Προφήτη του ξαναγεννημού μας, «Μορφήπολυσέβαστη και εθνικά πολύτιμη που όταν πρωτοέσκυψε στη μελέτη της ιστορίας του σκλαβωμένου γένους, αποκαλύφθηκε «σαν φωτεινό μετέωρο η φωτοστεφανωμένη μορφή του».

Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου ο κ. Κ. Καβαρνός έγραφε πως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός είναι ο μεγαλύτερος ιεραπόστολος της νεότερης Ελλάδας και μπορεί εύκολα να ονομασθεί ο Πατέρας του νεοελληνικού Έθνους.

Ο καθηγητής Μ. Σιώτης γράφει ότι η ιστορία του, μια από τις πλέον πνευματικές και φωτεινές σελίδες του Ελληνικού Έθνους και προσθέτει «στο πρόσωπο του Αγίου Κοσμά έχουμε μια από τις πιο σπάνιες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας ιστορίας, οι οποίες αφήνουν ζωηρή τη σφραγίδα της προσωπικότητας».

Άλλοι  χαρακτήρισαν τον ταπεινό Διδαχό με το τριμμένο ράσο και το αποστολικό ραβδί ως «Άγιο των σκλάβων» ή Άγιο της κλεφτουριάς, ή Άγιο των σχολείων.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε  από τους  σεμνότατους της Ανατολικής Εκκλησίας, κατά τους βαρείς εκείνους χρόνους, δικαίως δε τιμάται από αυτή ως ισαπόστολος.

Πολλοί χαρακτήρισαν αυτή τη μεγάλη μορφή και το έργο της ως άνθρωπο πλασμένο από γρανίτη. Είναι ο πρώτος από τους κορυφαίους οδηγούς και πνευματικούς ηγέτες του Ελληνισμού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που πάσχισε για την ηθική αναγέννηση και την πολιτική αποκατάσταση της Ελλάδας, για την απαλλαγή του γένους από τα δεσμά της αμάθειας κι από τα δεσμά της τυραννίας.

Είναι ο  επιβλητικότεροςαναγεννητής των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας. Όταν αποβλέψουμε σ’ όλους τους μάρτυρες της Τουρκοκρατίας,  σ’ όλους τους εθνικούς ήρωες που παρασκεύασαν την αναγέννηση επικεφαλής αυτών θα διακρίνουμε τον Άγιο Κοσμά.

Εκείνος πρώτος σάλπισε το σάλπισμα του συναγερμού της λαϊκής ψυχής, σ’ απέραντες εκτάσεις της ελληνικής πατρίδας, κανείς άλλος δε δούλεψε για το Έθνος, όσο ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα χρόνια της σκλαβιάς. Διότι ο ιερομόναχος Κοσμάς, ο ταπεινός ασκητής με τη φλογερή και τη διαπεραστική ματιά, με το ταλαιπωρημένο σώμα του απ’ την οδοιπορία,  σε απάτητα βουνά και σε σκονισμένους κάμπους, έχει όλα τα χαρακτηριστικά τα οποία διακρίνουν τους ήρωες.

Είναι ο οραματιστής υπέροχος και δημιουργός εμπνευσμένος, έχει τη γοητεία του λόγου και το τάλαντο της σποράς μεγάλων ιδεών και οραμάτων της ζωής. Είναι φωτισμένος Προφήτης που αφυπνίζει το νου και την καρδιά των συνανθρώπων του. Είναι η μεγάλη και ειλικρινής ψυχή η οποία μετεωρίζεται στις απρόσιτες κορυφές του χρέους, δονείται από τα μεγάλα τα υψηλά, φλέγεται από το πάθος της Παιδαγωγίας, καταυγάζει με το φως της Χριστιανικής αρετής. Εμπνέει και μαγνητίζει με την ασκητικότητα και τον άγιο βίο.

Υπήρξε ακόμη η γρηγορούσα ψυχή της Ορθοδοξίας και του γένους, σε μια κρίσιμη καμπή της εθνικής μας ιστορίας και του πολιτισμού. Ήταν δέκτης και πομπός της φωνής της αιωνιότητας σε καιρούς δίσεκτους. Αναδείχθηκε σε πηγή θάρρους και κανόνα αρετής, πρότυπο ανδρείας, σύνεσης και ευγένειας, βράχος πίστης και φάρος ελπίδας που έλαμψε στο Πανελλήνιο ως κήρυξ εμπνευσμένος της ευαγγελικής αλήθειας και σταυροφόρος της αγάπης.

Ενέπνευσε ως αγγελιοφόρος της Ελευθερίας, διότι ο φτωχός αυτός καλόγερος με την πλούσια καρδιά και το φωτεινό μυαλό, τη φλογερή πίστη και τα μεγάλα οράματα, προσέφερε στη μεγάλη υπόθεση της πνευματικής Αναγέννησης του δουλωμένου γένους. Πότισε με το βαθύ κήρυγμα του τη διψασμένη ψυχή του λαού μας στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς.

Στήριξε την Ορθόδοξη συνείδηση των ραγιάδων. Ίδρυσε με τη δύναμη του λόγου αμέτρητα σχολεία. Έθρεψε την αποσταμένη ελπίδα με το προφητικό χάρισμα. Υπηρέτησε το Έθνος και την Ορθοδοξία σε χρόνια δύσκολα.

Μεταξύ των προφητικών αποφθεγμάτων του, κάνουν  και σήμερα εντύπωση τα όσα έλεγε για το «ποθούμενο».
Βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής γνώριζε, ότι ένα απ’ τα σοβαρότερα αιτήματα είναι το αίτημα της ελευθερίας.

Εργάζεται λοιπόν για να κάνει τη φλόγα αυτή, όσο γίνεται πιο δυνατή. Μοχθούσε για την αφύπνιση της φλόγας που σιγόκαιγε. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το μεγάλο ξεσηκωμό και η ψυχή του φώτιζε από τον ήλιο της ελευθερίας.

Προαισθάνεται την ανατολή που πλησιάζει. Και φωτιζόμενος από το Πνεύμα Εκείνου που εμφύτευσε στα ανθρώπινα στήθη την άγια σπίθα της ελευθερίας, γίνεται ο Προφήτης της και εξαγγέλλει «θα έλθει το ΠΟΘΟΥΜΕΝΟ» και οι ψυχές των ραγιάδων ηλεκτρίζονται.
Θα έλθει το ποθούμενο και οι καρδιές των σκλάβων πάλλουν από ιερή συγκίνηση. Και τα μάτια δακρύζουν και τα στήθη ταράζονται.
«Θα έλθει το ποθούμενο και η ελληνική ψυχή συναισθάνεται τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει. Και μέσα στα κατάβαθα της τελεσιουργείται το μυστήριο της Εθνικής Αναγέννησης, το θαύμα της ελληνικής παλιγγενεσίας. Και σε κάθε περιοχή που ομιλεί ο ακάματος και φωτισμένος εθνεγέρτης επαναλαμβάνει τον προφητικό του οραματισμό και δίνει κάποια ορατά σημάδια για να  βλέπουν οι ραγιάδες. Έλεγε εγώ συστήνω ομόνοια και αγάπη.

Με το τελευταίο αυτό ο ταπεινός διδάχος Κοσμάς ο Αιτωλός γίνεται ο αιώνιος διδάσκαλος του Γένους. Διότι από τότε που το Ελληνικό Έθνος σημείωσε την ύπαρξη του στην ιστορία, η φαγωμάρα, η διχόνοια αποτελεί την μεγαλύτερη πληγή του, την αιτία των μεγάλων συμφορών του. Και το ΠΟΘΟΥΜΕΝΟ δεν μπορεί να ζήσει να καρποφορήσει μέσα στα αγκάθια του μίσους και του αλληλοκατατρεγμού.  Δεν μπορεί να ακτινοβολήσει το ευεργετικό  φως χωρίς ομόνοια και αγάπη.

Μακάρι η σύσταση, η προσταγή του φλογερού Διδάχου με το τριμμένο ράσο και το αποστολικό του ραβδί να γίνει έμβλημα του τόπου μας και του λαού μας και θα κατευθύνει πάντοτε τα βήματα του. Μακάρι να γίνει οδηγός των στοχασμών και των πράξεων όσων λατρεύουν το ποθούμενο με την ουράνια φεγγοβολή.

Μακάρι να εμπνέει όσους οραματίζονται και λαχταρούν για ένα ρωμαίικο άξιο των πεπρωμένων του και της παράδοσης και της αποστολής του μέσα στον κόσμο όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός.